دموکراسی یونانی چه بود؟ فرقش با دموکراسی امروزین چیست؟
............................................................................................................................- نظام حکومتی دیگر که در سده‌ی ششم و پنجم و چهارم پ. م. در یونان رو به پیشرفت گذاشت همانا دموکراسی بود. همچنان که در جهان امروزی همواره از دموکراسی سخن می‌رود و از آنجا که اندیشه‌ی امروزی در زمینه‌ی دموکراسی با دموکراسی کشور شهرهای یونان تفاوت فراوان دارد، بهتر آن است که مفهوم دموکراسی یونان را بررسی کنیم. در آن هنگام دموکراسی عبارت بود ازحکومت به دست عموم یا Demos
که همانا به معنی جمهور و همه‌ی مردم شهر باشد. یعنی حکومت اکثریت. سنتها باید برای خواننده عبارت «مردم شهری» را توضیح داد. بندگان و بندگان آزاد شده و بیگانگان و حتی یونانیان زاده شده در آن شهر که پدرشان از شهری از هشت یا ده میلی‌آن سوتر آمده باشند به حساب نمی‌آمدند.
بیشتر دموکراسیهای کهن، از شهریان، شایستگی مالی می‌خواستند. شایستگی مالی عبارت بود از مالکیت زمین. از این شرح خواننده می‌تواند دریابد که دموکراسی یونان با مفهوم دموکراسی امروز بسیار متفاوت بود. البته در آخر سده‌ی پنجم پ .م. شایستگی مالی در آتن ملغی شد. اما پریکلس که از سیاستمداران بزرگ آتن بود (و درباره‌ی او سخن خواهیم گرفت) در 451 پ. م. قانونی وضع کرده بود که شهریان را محدود کرده بود به کسانی که از هر دو سو یعنی از پدر و مادر آتنی باشند. پس چنان که گفته شد در دموکراسیهای یونان و همچنین در حکومتهای الیگارشی (یا گروهی متنفذان) شهریان دست به هم داده و فرمانروایی می‌کردند و گاهی مانند آتن بر گروهی انبوه از بندگان و بیگانگان حکومت می‌راندند. ...................................................................................................
...............................................................................................- تنها تفاوت واقعی میان «الیگارشی» و دموکراسی یونانی آن بود که در الیگارشی مردم تنگدست و نا مهم حق رأی نداشتند و در دموکراسی همه‌ی شهریان حق رأی داشتند. ارسطو در کتاب سیاست، نتایج عملی این تفاوت را بسیار آشکار بیان می‌کند. در الیگارشی میزان مالیات بر شانه‌ی توانگران سنگینی نمی‌کرد. اما در دموکراسیها مالیات توانگران سنگین بود و به تهیدستان بیشتر کمک خرج می‌دادند. در آتن به شهریان وجوهی حتی برای شرکت در مجامع عمومی هم پرداخته می‌شد. غیر شهریان بیشتر کار می‌کردند و فرمانبردار بودند و اگر دادخواهی داشتند و نیاز به پشتیبانی از قانون، ناچار دست به سوی یکی از شهریان دراز می‌کردند و از او می‌خواستند تا ایشان را حمایت کند. زیرا که تنها شهریان می‌توانستند به دادگاهها مراجعه کنند. اندیشه‌ی امروزی که هر کس که در شهری مسکن دارد، شهری شمرده می‌شود به نظر دموکراتهای آتن شگفت و ناپسند می‌نمود. ...............................................................................................
تضادها و همسوییهای پولیس (کشور - شهر)های یونان
................................................................................................................................- یک نتیجه‌ی آشکار انحصار حق رأی به طبقه‌ی شهریان آن بود که میهن‌پرستی ایشان بسیار شدید و تعصب‌آمیز می‌شد. کشور - شهرها با یکدیگر اتحادیه تشکیل می‌دادند، ولی هرگز با هم مؤتلف نمی‌شدند. همین امر بسیار دشواریها در زندگی مردم آتن پدید می‌آورد. حدود ناچیز جغرافیای این کشورهای یونان نیز این شور میهن‌پرستی را شدیدتر می‌کرد؛ زیرا کسی که کشور - شهر خویش را می‌پرستید نسبت به دین و خانه‌ی خود که همه‌ی اینها به هم پیوندی استوار داشتند تعصبی سخت پیدا می‌کرد. البته بندگان چنین احساساتی نداشتند و در کشورهای الیگارشی، چه بسا طبقه‌های محروم که در سیاست کشور دستی نداشتند و به سبب دشمنی که نسبت به طبقه‌ی فرمانروا داشتند به بیگانگان گرایش هم می‌یافتند. ولی اصلاً میهن‌پرستی یونانیان شوری بود شخصی و بسیار فراوان که گاهی خطرناک می‌نمود و همچون عشق سرخورده چه بسا که به تنفر می‌انجامید. تبعیدیان یونانی همانند مهاجران فرانسوی و روسی گریخته از دست حکومت انقلابی بودند! برای رهایی میهن از دست ابلیس صفتانی که آنان را تبعید کرده بودند آماده بودند دست به هر کاری بزنند.
.................................................................................................................................- در سده‌ی پنجم پ. م. آتن همبستگیهایی با چند پولیس دیگر به هم رسانید که مورخان از آن همواره همچون امپراطوری آتن یاد می‌کنند. اما دیگر کشور شهرها همه حکومت خویش را نگاه داشتند. کار مهمی که این امپراطوری انجام داد همانا نابودی کامل دزدان دریایی و دیگر برقراری گونه‌ای قانون بین‌المللی بود. قانون آتن در کشور شهرهای وابسته به این اتحادیه اجرا می‌شد. امپراطوری آتن در واقع از پیمان دفاعی چند پولیس در برابر حمله‌ی ایرانیان سرگرفت. پایتخت این اتحادیه در جزیره‌ی دلوس بود.
.................................................................................................................................................. اعضای اتحادیه در دلوس خزانه‌ای داشتند که بعدها به آتن برده شد زیرا که بیم آن می‌رفت تا ایرانیان به آنجا حمله‌ور شوند. سپس شهرها به جای دادن سپاهی پیشنهاد کمک پولی کردند. چنان که سرانجام آتن همه کاره شد و همه‌ی وجود هم به خزانه‌ی آتن می‌ریخت. یکی یا دو جزیره‌ی بزرگ هم به آتن یاری می‌کردند. بدین گونه این «اتحادیه» مبدل به «امپراطوری» شد. اما شهریان کشور شهرهای اتحادیه جز در آنجاها که پیمان اجازه‌ی ازدواج شهریان با یکدیگر و چیزهایی مانند آن داشتند، کاملاً نسبت به یکدیگر بیگانه بودند. شهریان تنگدست آتن بودند که بارگران این امپراطوری را با کار و کوشش و خدمت فراوان و پیوسته‌ی خویش می‌کشیدند. هر یک از شهریان آتنی از هیجده تا شصت سالگی چه در میهن و چه در بیرون آن مشمول خدمت نظام بود که گاهی تنها در آتن به کار می‌پرداخت و گاهی هم به دفاع از شهرهای اتحادیه که پولی به آتن می‌پرداختند گمارده می‌شد. هیچ مرد بیست و پنج ساله‌ای در مجلس آتن نبود که در چند جنگ در مدیترانه یا دریای سیاه
شرکت نکرده و انتظار شرکت در جنگهای آینده را نداشته باشد. امپریالیسم امروزی ناپسند شمرده می‌شود از آن رو که توانگران و ملتهای توانگرند که از دیگران بهره‌کشی می‌کنند. اما امپریالیسم آتن بهره‌کشی طبقات نسبتاً تهیدست آتنی بود از دیگر جهانیان.
