عمق خواب میزان خواب آلودگی است که آن را می‌توان با ثبت الکتروآنسفالوگرام، حرکت های چشم، فشارخون و ضربان‌های قلب سنجید. از شروع خواب تا عمیق ترین مرحله? آن بین سه تا پنج مرحله فاصله است.رویا در مراحل خواب سطحی اتفاق می افتد. معمولاً به هنگام خواب رفتن، نظام منطقی افکار به هم می ریزد، تصاویر بینایی از ذهن می گذرد. به دنبال این مرحله، عبوری سریع به خواب عمیق دیده می شود که به عمیق ترین سطح خواب در تمام طول شب می رسد. این خواب، بین بیست تا سی دقیقه به طول می‌انجامد. آن‌گاه خواب به تدریج سبک می‌شود، هفتاد دقیقه پس از به خواب رفتن، خواب به سطحی‌ترین حالت خود می رسد. در طول این مرحله خواب سبک، نخستین مرحله رویای شبانه شروع می‌شود و بین پنج تا ده دقیقه به‌طول می‌انجامد. به دنبال این مرحله، یک مرحله خواب عمیق‌تر آغاز می شود که سومین ساعات خواب را به دوره? دوم طولانی‌تر رویا و خواب سطحی‌تر متصل می کند.دوره سوم رویا، در پنجمین یا ششمین ساعت خواب اتفاق می‌افتد و بیست تا سی دقیقه به طول می‌انجامد. در هفتمین ساعت خواب دوره دیگری از خواب سبک و رویا موجود است که حدود یک ساعت طول می‌کشد.
ثبت حرکات کره? چشم، نشان دهنده? فعالیت رویا است. چشم‌ها در طول خواب، معمولاً حرکات آهسته ای دارند. کره? چشم در این حرکات به بالا و داخل چرخش دارد، گاهی ناگهان، مجموعه‌ای از حرکات سریع چشم در محور افقی یا بالا و پایین ملاحظه می‌شود که ممکن است بیست دقیقه یا بیشتر، به طول انجامد. این مرحله هم‌زمان با رویا است زیرا هم‌زمان با حرکات سریع چشم، فعال شدن هیپوفیز نیز دیده می شود.
خواب طبیعی به چهار مرحله تقسیم می‌شود که خواب‌شناسان، هر یک را با تغییرات خاص الکتروآنسفالوگرام مشخص می کنند. ویژگی الکتروآنسفالوگرام در حالت بیداری، وجود امواج آلفا به تعداد 8 تا 12 موج در ثانیه و فعالیت با توانش پایین و بسامدهای متغیر است. با شروع خواب آلودگی امواج آلفا ناپدید می شوند. مشخصه? مرحله? اول که سبک‌‌ترین مرحله? خواب است فعالیت با توانش پایین و ناهم‌زمانی می‌باشد که به‌ندرت با فعالیت منظم 6 موج در ثانیه و با ولتاژ پایین همراه می‌شود. مرحله? دوم که چند دقیقه پس از مرحله اول آغاز می‌شود و ویژگی آن تکرار فراوان نقش‌های دوکی موج در ثانیه است که دوک‌های خواب نام دارند. دیگر ویژگی مرحله دوم، امواج سوزنی پرتوان و مجموعه های ترکیبی است که به فاصله چند دقیقه دیگر امواج دلتا با توانش بالا با برگشت 5/0 تا 2 موج در ثانیه ظاهر می شود که مشخصه مرحله? سوم است. مرحله? چهارم، هنگامی است که امواج دلتا، قسمت بیش‌‌تری از نوار را پر می‌کند.
خواب، نوسان خاصی را سیر می کند که شامل چهار یا پنج دوره است و هر یک با ظهور مراحل دوم، سوم و چهارم خواب که به مرحله ای شبیه مرحله اول باز می گردد، مشخص می شود. این دوره ها با فعالیت رویا همراه است و ویژگی آن حرکات سریع چشم است. خواب با حرکات سریع چشم، خواب ناراست یا خواب متناقض نما نامیده می‌شود که باالکتروآنسفالوگرام کم ولتاژ و ناهم‌زمان همراه است. در این مرحله حرکات چشم ها سریع است، تونوس ماهیچه ها از بین می رود، و تعداد ضربان قلب و تنفس افزایش می یابد و بی نظم می شود، فشار خون افزایش می یابد و ترشح هورمون رشد بدون تغییر باقی می ماند.
فعالیت رویا در این مرحله با خواب های مختلف مشخص می شود. به طور معمول در جریان خواب شبانه، چهار یا پنج مرحله رویا وجود دارد که جمع زمانی آن ها یک ساعت و نیم می شود که اندکی بیش از 20 درصد تمامی زمان خواب است. نخستین مرحله? رویا تقریباً 90 تا 100 دقیقه پس از شروع خواب روی می دهد و این امر هر 90 دقیقه یک بار در طول خواب تکرار می‌شود. خواب هم‌زمان را می توان، بر مبنای عمق به چهار مرحله از خفیف ترین تا عمیق ترین طبقه بندی کرد.
خواب بدون حرکات سریع چشم را خواب اصیل می گویند که دارای امواج آهسته است، دوک های خواب و مجموعه‌های ترکیبی با الکتروآنسفالوگرافی شناخته می شوند. در این نوع خواب، چشم ها حرکات سریع ندارند، رویاها کم، مبهم و مقطع است و قابل یادآوری نیستند.
رویا، در اصطلاح روان شناسی خواب، تجربه? تصاویر، صداها، افکار، عواطف و احساساتی است که در عالم واقع وجود ندارند. رویا در حالت خواب با حرکات سریع چشم پدید می‌آیند.
رویاها یک محتوای ظاهری دارند که از روی‌دادهای روز قبل یا زندگی شخص مایه می‌گیرد و خود معنی و مفهوم مهمی را دربرندارد. هر رویا یک محتوای نهفته نیز دارد که با وادار کردن شخص به تداعی آزاد رویا، درباره محتوای ظاهری به دست می‌آید.
فرآیندهای متعددی که در رویا اتفاق می‌افتد در مجموع پرداخت رویا نام دارند. فرآیند تراکم حالتی است که در آن، قسمت هایی از بدن و شخصیت افراد مختلف در یک شخص ادغام شده و وارد رویا می‌شوند. جا‌به‌جایی رویا فرآیند دیگری است که در آن اتفاقات با یک‌دیگر جای‌گزین می شوند.در رویا، افکار در قالب تصاویر و نمادها و به طور زنده ظاهر می شوند. زیگموند فروید بیش از دویست نماد خواب را که از نظر او در تمام عالم معنای یکسان دارند معرفی کرد.
در هنگام بیدار شدن، ممکن است رویاها یادآوری شوند و یا دوباره دست‌کاری شوند که به آن پرداخت ثانوی رویا گفته می شود. برای تحلیل رویاها باید رویاها را پس از بیدار شدن ثبت کرد تا مورد پرداخت ثانوی یا فراموشی قرار نگیرند.
