معرق کاری : ( فرهنگ دهخدا ) ساختن یا نصب کاشی‌های معرق ، معرق کاری در قرن 6 هجری یعنی در دوره سلجوقیان به سمت کمال رفت و بسیار متداول گردید. در قرن هشتم هجری هنرمندان معرق کار بمراتب از هنرمندان عهد سلجوقی جلو افتادند . در این قرن موفق شدند اجزایی را که اشکال معرق از آنها تشکیل می‌یابد کوچکتر کنند و لطیفترین و زیباترین اشکال بنائی و و هندسی را در مجموعه‌ای از رنگهای زیباولعاب صدفی دار بمراتب کمتر از هزینه آجرهای کاشی مینایی بود وعلت این امر واضح است . زیرا در کاشی لازم بود پس از کشیدن رنگ و نقش یک بار دیگر آن را درکوره گذارند و این عمل گذشته از هزینه اضافی که داشت چندان مورد اطمینان نبود و چه ممکن بود کاشیها از کوره سالم بیرون نیاید، صنعت معرق کاریدر قرن‌های نهم و دهم هجری به منتهای ترقی خود رسید در این دوره مراکز مهم معرق سازی شهرهای اصفهان ، یزد ، کاشان ، هرات ، سمرقند و تبریز بود. موزائیک : ( فرهنگ دهخدا ) مجموعه مکعبهای کوچک رنگارنگ از مرمر یا اسمالت (smalt) که رسمی هندسی مانند کتاب را تشکیل می‌دهد و در سیمان کار گذاشته شده نوعی آجر که با سیمان ساده یا رنگین یا ساده ساخته شود کاشی معرق : ( فرهنگ دهخدا ) قسمتی از خشت کاشی منقشی که نقشها را مانند عرق در آن قرار داده‌اند . قسمی کاشی مرکب از قطعات مختلف و رنگهای گوناگون که چون کنار هم قرار گیرند نقشی بدیع بوجود آید. پیشینه در دوران قبل از اسلام قطعات بزرگ چوبی به عنوان بخشی از ساختمان به کار می‌رفته‌است. در این دوره چوب به عنوان یکی از فراوان‌ترین مصالح طبیعی نقش مهمی در ساخت ابزار فنی و کشاورزی و حتی وسایل خانگی ایفا می‌کرده‌است. از دوره سلوکیان آثار چندانی در دست با همان شیوه معرق چوب کار می‌شود، فقط زمینه طرح یا کار را به قطعه‌های پازل مانند بریده، در کنار هم می‌چسبانند و سپس باز هم برای مراحل تکمیلی به کارگاه رنگ فرستاده می‌شود. معرق زمینه آجری: با همان شیوه معرق زمینه چوب کار می‌شود، فقط تفاوت کار در این است که زمینه طرح به صورت آجری بریده و در کنار هم چیده می‌شود. آنگاه مراحل تکمیلی را به صورت رایج طی می‌کنند. نازک بری در معرق: در این شیوه از معرق، ابتدا قطعات طرح مورد نظر معرق بریده می‌شود. آنگاه به وسیله اره مویی معمولی برش‌های بسیار ظریف و نزدیک به هم در تمامی قسمت‌های طرح داده می‌شود، برش‌هایی که به فاصله‌های میلیمتری در کنار هم داده می‌شود. سپس چوبهای شکل داده شده در کنار هم بر روی زمینه‌ای از تخته روکش شده و غالباً بدون هیچ نوع تزئینی چسبانده می‌شود. معرق منبت: معرقی که نقشهای آن برجسته‌است معرق منبت گفته می‌شود برای ساخت معرق منبت ابتدا همه قطعه‌ها را مانند معرق می‌برند و بعد آنها رابه طور مجزا به شیوه منبت کاری ساخت و ساز نموده، کنار یکدیگر جفت و جور می‌کنند. در پایان قطعه را رویزیر کار در محل مربوط نصب می‌کنند. ابزار ابزار کاری که در کارگاه معرق به کار می‌رود عبارت‌اند از: اره دست - اره مویی– اره چوب بر – اره فلز – پرس دستی (پیچ دستی) – پیشکار – تیزک – چکش – سوهان تخت – سوهان چوب ساب – کمان اره – رنده دستی- سنگ نفت – گازانبر – لیسه – ماشین پرداخت – مته دستی – میخ - سمباده - چسب چوب و در نهایت پس از پرداخت نهایی توسط سیلر - کیلر ویا رزین پلی استر اسپری میشود مواد اولیه برای معرق کاری، وجود انواع چوب با تنوع رنگی ضرورت دارد و در انتخاب چوب باید مواردی چون استحکام و خشک بودن چوب و قابلیت اره شدن و رنده شدن را در نظر گرفت. هم چنین از صدف، عاج، فلزات در معرق استفاده می‌شود. -- مراحل اجرای یک طرح معرق ابتدا طرح مورد نظر را قلم گیری و نقوص آنرا برطرف کرده سپس با توجه به رنگ چوب و زیبایی کار چوب های لازم را تعیین کنیدو جهت راحتی کار و یر روی تمام قسمتهای طرح نوع چوب مورد نظر را یادداشت کنید سپس تخته پشت کار را به اندازه طرح مورد نظر انتخاب کرده، به روی آن یک ورق از نایلون قرار می‌دهند، انگاه طرح و نقشه مورد نظر را بر روی کاغذ آورده و به وسیله چسب آهن آن را بر روی تخته سه لایی می‌چسبانند، پس از آن تکه‌های مختلف طرح با اره مویی بریده شده قطعات مختلف آن را به وسیله میخ سایه بر روی تخته زمینه به طورموقت نصب می‌کنند. آنگاه قطعات طرح را جداگانه بر روی چوب‌ها با رنگ‌های مورد نظر به وسیله همان میخ سایه نصب کرده و روی چوب پیشکار قرار داده و به وسیله اره مویی دور طرح را روی تخته بریده و حال قطعه چوب بریده شده را در جای خود مطابق نقشه روی تخته پیشکار به وسیله میخ سایه موقتاً نصب می‌کنند. بدین ترتیب با این روش همه نقش‌های خرد شده را از رنگ‌های مختلف چوب، صدف و عاج تهیه و جایگزین مدل می‌کنند. هنگامی که تمام چوب‌های رنگی جایگزینی طرح اولیه شده، چسبی از سریشم و پودر امرا تهیه کرده و به وسیله انگشت سبابه روی تمام شیارهای بین تکه‌های قرار می‌دهند. به این طریق تمام شیارهای بین نقوش پر می‌شود و قطعات به طور کامل به هم چسبیده و ثابت می‌شود. دراین مرحله میخ‌های سایه را از روی طرحها بر می‌دارند و آنگاه نوبت به نایلونی می‌رسد که قبلاً در زیر کار و روی تخته پشت کار قرار داده شده بود، آن را نیز برداشته و نقش‌های چسبیده شده را بر می‌گردانند و پشت آنها را سمباده نرم می‌زنند. در نتیجه چسب‌هایی که از میان شیارها به پشت کار نفوذ کرده، پاک می‌شود. حال سطح تخته پشت کار را به وسیله کاردک به چسب گرم آغشته کرده، نقشه معرق شده را روی آن می‌چسبانند و برای ثابت نگاه داشتن آن دو میخ سنجاقی در بالا و پایین آن نصب می‌کنند. در این مرحله لایه‌ای از نایلون و قطعه‌ای از نمد یا پتوی ضخیم را روی نقشه معرق شده قرار داده ترکیب فوق را در میان دستگاه پرس گذاشته، تحت فشار می‌دهند و بعد از گونیا کردن تابلو، اضلاع آن را رنده می‌کنند. سطح تابلو رابه دلیل متفاوت بودن ضخامت چوبهای صنعتی، با ماشین سمباده می‌سایند تا یکنواخت و صیقلی شود. حال محیط تابلو را به وسلیه نوار چسب کاغذی به طریقی که 2 یا 3 میلیمتر آن از سطح تابلو بالاتر قرار گیرد چسبانده مخلوط پلی استر آماده شده را به طور یکنواخت روی صفحه مورد نظر می‌ریزند تا کاملاً سطح را بپوشاند. بعد از خشک شدن پلی استر به وسیله سمباده لرزان آن را می‌سایند تا رنگ چوب از زیر پلی استر ظاهر شود و مجدداً برای شفافیت بیشتر، قشری از پلی استر شفاف بر آن پاشیده و سمباده می‌زنند. در پایان به وسیله دستگاه پرداخت و مواد جلا دهنده سطح کار را پرداخت می‌کنند. منبت هنر کنده کاری نقوش به روی چوب را منبت گویند. قابل توجه‌است که منبت می‌تواند به صورت یک تکه یا چند تکه انجام شود هرگاه منبت کاری بر روی چوب بزرگ یک تکه انجام شود، منبت یک تکه و هرگاه منبت کاری بر روی تکه‌های کوچکی انجام شود، منبت چند تکه خواهد بود. منبت بر حسب نوع برجستگی که در کار آن به وجود می‌آید به پنج دسته تقسیم می‌گردد: منبت کم بر جسته، منبت نیم برجسته، منبت تمام برجسته، پیکره، قلم زنی بر روی چوب ابزار کار مغار: وسیله‌ای است برای تراشیدن چوب که انواع آن در ذیل نام برده شده مغار کبریتی- مغار تخت یا صاف – مغار نیم باز – مغار [گلویی] – مغار شفره کلیه مغارهای نامبرده دارای خمیده یا کج نیز هستند که در جاهایی که امکان استفاده از مغار صاف نباشد، از مغار کج استفاده می‌شود. سوهان: برای ساییدن چوب و دیگر ابزار منبت کاری به کار می‌رود و انواع آن شامل موارد زیر می‌شود. سوهان دو سر صاف – سوهان دو سر کج – سوهان سه پهلوی سه گوش- سوهان سه پهلوی صاف – سوهان نیم گرد – سوهان دم کاردی – سوهان دم موشی – سوهان گرد – چوب ساب مواد اولیه شامل: 1- چوب‌های محکم و بدون گره که برای این منظور چوب‌های آبنوس، بقم، شمشاد، فوفل، عناب، و گردو و .... از همه مناسب تر هستند. 2- عاج، صدف و استخوان روش کار ابتدا طرح بر روی زمینه چوب منتقل می‌شود و با بستن کار به گیره دستی هنرمند شروع به کار کرده و ابتدا خطوط محیطی طرح با مغار مشخص می‌شود سپس بابرداشتن زمینه کار به صورت یکنواخت و به وسیله مغارهای مختلف منبت کار روی چوب ادامه پیدا می‌کند. پس از پایان کار منبت کاری، سطوح کار با سنباده بسیار نرم، صاف و صیقلی می‌شود. در مرحله به سطح کار روغن با پلی استر زده می‌شود تا چوب بر اثر مرور زمان ترک نخورد و در مقابل رطوبت مقاوم باشد. انواع منبت از انواع منبت می‌توان نمونه‌های زیر را نام برد: منبت کمی بر جسته: نوعی از منبت است که در آن هنرمند منبت کاری خود را به حدی برساند که نقش برجسته‌ای که به وجود آورده از سطح زمینه کار بیرون نیاید و هم سطح حاشیه اطراف کار باشد. منبت بر جسته: شیوه کار این گونه که مراحل منبت یک چوب را تا آنجا پیش می‌بریم که برجستگی‌های طرح از رویه کار کاملاً بیرون خواهد زد. پیکره: هنرمند طرح خود را بر روی حجمی از چوب به شیوه‌های چسباندن، فوکپی، یا از طریق کاغذ کاربن یا طراحی مستقیم بر روی چوب انتقال می‌دهد، آنگاه از برجسته‌ترین قسمت طرح کار خود را آغاز می‌کند و توسط مغارهای و لوازم رایج در این زمینه مشغول کنده کاری بر روی چوب می‌شود. در تمام کار، طرح به صورت کاملاً بر جسته و دارای حجم چوب از داخل بیرون آمده و اطراف آن خالی از هر گونه چوب خواهد بود.



رنگ کاری معرق چوب:


پلی استر ماده شفاف و بی رنگی است که برای محافظت از چوب به صورت یک لایه نازک و بعضاً چند میلی متری روی آثارچوبی پاشیده و یا ریخته می شود تا از اکسید شدن چوب ها در اثر مجاورت مستقیم با هوا و یا حمله قارچ و باکتری ها یا آفات به تابلوی معرق جلوگیری شود.همچنین تمیز کردن تابلو پلی استر شده راحت تر و در اثر ضربه خارجی مقاومت بیشتری دارند.
در قدیم عموماً سطح آثار معرق را بوسیله لاک الکل پوشش می دادند . در اثر مرور زمان با ورود پلی استر و مواد شیمیایی رویه تابلوهای معرق را این مواد پوشش می دهند.
که مواد پوشش دهنده روی تابلوها به شرح زیر می باشد:

1ـ سیلر : ماده ای است فوری به رنگ دوغ خاصیت آن پر کردن چشمه های موجود در روی چوب و خوب سمباده خوری آن است و سیلر بیشتر در کارهای روکشی چوب استفاده می شود . حلال آن تینر فوری 10000 به بالا می باشد.
2ـ کیلر : ماده ای است فوری و برای براقیت و جلای کار مورد استفاده قرار می گیرد و سمباده خوری آن سخت می باشد . دو نوع می باشد . رنگ آن شبیه عسل است .
الف : کیلر براق = اگر درب ظرف را باز کنید و ته ظرف مشاهده شود ،کلیر براق می باشد.
ب : کیلر مات = اگر درب ظرف را باز کنید و ته ظرف مشاهده نشود ، کیلر مات می باشد.
3ـ پلی استر
ـ نیم پلی استر : مات و براق ( دو جزیی)
ـ پلی استر دو مواد : مات (پولیشی) و براق ( ایستاده ) ( سه جزئی )
ـ نیم استر : ماده بسیار براقی است که جهت جلای نهایی سطح کار استفاده می شود و دارای یک نوع خشک کن به نام هاردنر با پاراتولوئن می باشد که نسبت آن به نسبت نیم پلی استر 10% می باشد.
ـ پلی استر پوست و پولیش:این پلی استر که به سه جزئی نیز معروف می باشد . شامل پلی استر + کبالت ( ماده بنفش یا تسریع کننده) + هاردنر (سخت کننده یا پراکسید می باشد.


مراحل پلی استر براق رویه:

1ـ ابتدا روی تابلو را بوسیله پنبه با تینر فوری 18000 شستشو می دهیم .
2ـ سپس دور کار را مانند مرحله قبل با نوار چسب کاغذی قالب می گیریم.
3ـ تابلو را روی سطح صاف گذاشته و تراز می کنیم.
4ـ پلی استر را داخل ظرف پلاستیکی می ریزیم.
5ـ ابتدا کبالت را به مقدار 2% به پلی استر اضافه می کنم.
6ـ پس از بهم زدن پلی استر براق 4% هاردنر به آن اضافه می کنیم.
7ـ پس از خشک شدن پلی استر پس از حداقل 48 ساعت تابلو را با سمباده 80 که به دستگاه چرخ پوست بسته شده است سمباده می زنیم تا ژله موجود روی آن برداشه شود.
8ـ سپس با دستگاه لرزان با سمباده های 80 ـ120 ـ 180 ـ 220 ـ 260 ـ 320 ـ 400 روی کار را ساب می زنیم
9 ـ پس از بر طرف شدن خش های موجود روی کار و از بین رفتن موج احتمالی پلی استر به دستگاه چرخ پوست دستگاه کله نمد بسته می شود.
10ـ خمیر پولیش زبر را که قرمز رنگ می باشد به سطح کار می مالیم و روی آن کمی آب می ریزیم سپس تابلو را پولیش می کنیم.
توجه : ابتدا تابلو بایستی از بالا به پایین سپس از چپ به راست پولیش شود.
11ـ مانند مرحله 10 با کله نمد روی کار را با خمیر پولیش نرم «‌سفید» یا شیر پولیش پولیش می نمائیم.
12ـ سپس به دستگاه چرخ پوست دستگاه پوست بره بسته می شود و سطح کار را با ماده شیر پولیش براق می کنیم.


زمینه مشکی :
1ـ ابتدا تابلورا به وسیله تیز فوری شستشو می نمایم . با پارچه آغشته به تینر فوری این عمل راانجام میدهیم .

2ـ دور تا دور کار را با نوار چسب کاغذی قالب می گیریم بهطوری که 2 میلی متر نوارچسباز سطح زیرکار بالاتر باشد.
3ـ تابلو را روی یک سطح صاف گذاشته و تراز می کنیم.
4ـ پلی استر را داخلظرف پلاستیکی به مقدار مورد نیاز می ریزیم.

5ـ دوده صنعتی را به پلی استراضافه می کنیم دوره صنعتی بایستی الک شده باشد و مقدار آن باید طوری باشد که چوبی که پلی استر را به هم می زنیم را تیره کند.
6ـ کبالت را بهپلی استر اضافه می کنیم و کاملاً پلی استر را با یک قطعه چوب بهم می زنیم.
7ـ سپس هاردنر را به ماده ساخته شده اضافه می کنیم . نسبت کبالت و هاردنراضافه شده به پلی استر 2% و 4% می باشد.
پس از ریختن هاردنر وقت زیادی نداشته و پس از بهم زدن پلی استر بایستی آن را روی سطح تابلو ریخت مقدار پلی استر خمیر مشکی ریخته شده بایستی همسطح و یا حداکثر یک میلیمتر بالاتر از سطح چوب های معرق استفاده شده در تابلو باشد.
تذکرات مهم :

الف ـ حتماً بایستی پلی استر ریزی در هوای تمیز و بدونگرد و خاک باشد.
ب ـ در صورتی که حباب موجود در درون پلی استر را بخواهیم بگیریممی توانیم به پلی استر مقدار کمی استون اضافه کنیم.
ج ـ در صورت گرم بودن هوامقدار کبالت و هاردنر کمتری به پلی استر اضافه می کنیم و در صورت سرد بودن اتاق سعیدر آن شود که اتاق را گرم کنیم تا بخواهیم مواد بیشتری استفاده کنیم.
د ـ درصورتی که کبالت بیشتر از مقدار لازم به پلی استر اضافه شود « مخصوصاً در مرحله دومپلی استر رویه» باعث مات و کدر شدن تابلو می شود و در صورتی که کمتر باشد باعث دیرخشک شدن پلی استر می گردد.
هـ : در صورتی که هاردنر بیشتر از میزان لازم باشدباعث ترک خوردن پلی استر و در صورتی که کمتر باشد باعث دیرتر خشک شدن تابلو میگردد.
و ـ در صورت لزوم می توانید از رنگ مشکی فوری بجای دوده صنعتی نیزاستفاده کنید.