تعداد ضربان قلب 100 هزار بار در روز و بیشتر از 30 میلیون بار در سال و حدود 2.5 میلیارد بار در یک عمر 70 ساله است.

بیماری‌های قلب و دستگاه گردش خون به 2 گروه مادرزادی و اکتسابی تقسیم‌بندی می‌شود. منظور از بیماری مادرزادی، بیماری است که از لحظه تولد همراه نوزاد وجود دارد، اما در بیماری‌های اکتسابی بیماری طی دوران نوزادی، کودکی، نوجوانی و بزرگسالی به وجود می‌آید.

بیماری‌های مادرزادی قلب، ناهنجاری‌هایی هستند که در ساختار قلب از بدو تولد وجود دارند. از هر هزار تولد تقریبا 8 نوزاد دچار بیماری‌های قلبی مادرزادی هستند که ممکن است خفیف تا شدید باشد. بیماری‌های مادرزادی قلب هنگام رشد جنین در رحم مادر به وجود می‌آید و در بعضی موارد دلیل آن ناشناخته است.

آنچه در بیماری‌های مادرزادی قلب مشترک است، روند رشد غیرطبیعی و ناقص قلب و یکی از نشانه‌های رایج این بیماری صدای غیرعادی قلب است که به هنگام معاینه پزشکی مشخص می‌شود. چندی پیش سومین همایش قلب کودکان برگزار شد و در آن جدیدترین روش‌های مداخله‌ای غیرجراحی مورد بحث و تبادل‌نظر قرار گرفت.

از این رو با دکتر پریدخت نخستین داوری، دبیر علمی همایش و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران گفت‌وگو کردیم تا اطلاعات بیشتری از بیماری‌های مادرزادی قلبی به دست آوریم.

چه نوع بیماری‌هایی به بیمارهای مادرزادی قلبی معروف هستند؟

بیماری‌های قلبی کودکان اکثرا مادرزادی هستند، اما به این معنی نیست که مقصر ابتلای نوزاد به بیماری، مادر است بلکه چون نوزاد از زمانی که به دنیا آمده این بیماری را همراه خود دارد، بیماری مادرزادی نامیده می‌شوند چرا که برخی تصور می‌کنند در ابتلای نوزاد به این نوع بیماری‌ها، مادر مقصر است در حالی که ممکن است پدر هم در ابتلا به بیماری مادرزادی قلبی سهم داشته باشد.

علت اصلی بروز بیماری‌های قلبی مادرزادی تا به حال شناخته نشده است. بیماری‌های ژنتیکی یا نواقص ژنتیکی بخش کوچکی از بیماری‌های مادرزادی قلبی را شامل می‌شوند. اما به نظر می‌رسد در ایجاد بیماری قلبی مادرزادی چندین عامل دخیل باشند که هنوز هم متعدد و ناشناخته باقی مانده‌اند.

این بیماری‌ها هم به 2 دسته سیانوتیک و غیر سیانوتیک تقسیم می‌شوند که از جمله بیماری‌های شایع می‌توان به نقص دیواره بین بطنی اشاره کرد. البته بخش کمی از بیمارانی که دچار عارضه‌های قلبی می‌شوند، درمان ناپذیرند که 2 دلیل عمده دارد؛ یکی مراجعات دیرهنگام به پزشک است و دلیل دوم مربوط به همزمانی مشکلات متعدد داخلی قلب می‌شود.

در گذشته تعداد زیادی از بیماران به دلیل عدم وجود امکانات تشخیصی و درمانی جان خود را از دست می‌دادند، اما در حال حاضر با توجه به رشد علم و تکنولوژی، تعداد زیادی از این کودکان زنده می‌مانند و زندگی عادی خود را ادامه می‌دهند. بنابراین نمی‌توان تنها یک دلیل برای این بیماری مشخص کرد. گاهی اوقات ژن معیوبی باعث این بیماری شده، اما گاهی هم اختلال کروموزومی منجر به بروز این بیماری می‌شود. البته درصد قابل توجهی از این بیماران، دارای دلایل چندفاکتوری هستند که شامل عوامل محیطی مانند اشعه ایکس که به مادر در عکسبرداری برخورد می‌کند، آلودگی هوا، دود سیگار و داروهایی که مادر در دوران حاملگی استفاده می‌کند و نیز بیماری‌های مادر در زمان حاملگی است.

یکی از مراحل تشخیص قبل از تولد، اکو جنینی است. مادرانی که یک فرزند مبتلا داشته یا به مدت طولانی در معرض اشعه بوده‌اند یا در دوران بارداری داروهایی مضر مصرف کرده‌اند، می‌توانند از هفته هفدهم تا هفته بیستم حاملگی، اکو قلب جنینی با دستور متخصص قلب کودکان انجام دهند چراکه از این طریق می‌توان تشخیص داد که بیماری پس از تولد، قابل درمان است یا نه! البته معمولا متخصصان زنان و زایمان پس از غربالگری و شناسایی اولیه هنگام سونوگرافی، بیماران را به متخصص قلب ارجاع می‌دهند که با روش‌های نوین موجود، پزشکان قلب کودکان قادر به تشخیص این بیماری در دوران جنینی هستند.

البته پس از تشخیص، جنین در طول دوره بارداری در چند نوبت ویزیت می‌شود و تحت نظر پزشک متخصص قلب قرار می‌گیرد تا در زمان مناسب، اقدام درمانی لازم برای نوزاد صورت گیرد. همچنین زایمان طبیعی، بهترین روش زایمان برای این مادران است. در حال حاضر بخش عمده‌ای از این بیماران به طور کامل درمان می‌شوند و در ادامه زندگی خود با مشکلی روبه‌رو نخواهند بود.

تمامی انواع این بیماری امکان درمان در رحم را ندارند و برخی از آنها در خارج از کشور انجام شده، اما در ایران چنین اعمالی انجام نمی‌شود.

امکان درمان در دوره جنینی هنوز در ایران فراهم نشده است و تنها کشورهای اندکی به این تکنولوژی و شیوه درمان دست یافته‌اند. به‌رغم این که دانش انجام چنین اعمالی نزد پزشکان متخصص ایرانی وجود دارد به عنوان مثال نوزادان با بیماری هیپوپلازی طرف چپ قلب که پس از تولد آینده خوبی ندارند در خارج از کشور در دوران جنینی با عمل جراحی درمان می‌شوند. بنابراین چنانچه امکانات به پزشکان ایرانی داده شود مانند بسیاری از تخصص‌ها که تاکنون به آن دست یافته‌ایم می‌توانیم آن را انجام دهیم.

امیر بامه 
جام‌جم